II. FUNKSIONI
SOCIALPSIKOLOGJIK I FESË
Psikoanaliza
është psikologjia e prirjeve dhe e impulseve, Ajo e sheh dhe e shqyrton sj
elljen si të kushtëzuar dhe të përcaktuar nga pritj et emocionale, të cilat ajo
i interpreton si një rrymë impulsesh të rrënjosura në fiziologji, që nuk mund
të vrojtohen drejtpërsëdrejti. Mbështetur në krahasimin e pranuar për urinë dhe
dashurinë, Frojdi në flllim bënte dallim midis prhjeve të egos ose të mbijetesës
dhe pritjeve seksuale. Për shkak të karakterit libidos të kërkesave të egos për
ekzistencë si dhe nga rëndësia e veçantë e prilj eve shkatërrruese në aparatin
psikik të njeriut, Frojdi propozoi një ndarje të re për ata që studioheshin në
grupe, duke mbajtur parasysh kontrastin ndërmjet prirj eve për të ruajtur jetën
dhe priljeve shkatërruese e asgjësuese. Nuk shohim ndonjë domosdoshmëri që ta
shqyrtojmë këtu këtë klasifikim. E rëndësishme për ne është që aty pranohen
cilësi të përcaktuara të dëshirës seksuale, që e dallojnë atë nga prirjet e
egos. Tërheqjet, dëshira seksuale nuk janë imperative, domethënë, këto dëshira
mund të lihen rëndësishëm, mund të kënaqen edhe me anë të fantazisë dhe
manipulimeve me trupin tënd. Në këtë mënyrë ato janë shumë më të pavarura prej
realitetit të jashtëm, se sa kërkesat e egos. Lidhur ngushtë me këtë janë edhe
transferimi dhe aftësia e përbërësve të seksualitetit për të zëvendësuar
reciprokishtnj ëritjetrin. Frenimi i një impulsi libidinoz mund të kompensohet
relativisht lehtë prej një impulsi tjetër, i cili është e mundur të plotësohet,
të kënaqet. Ky elasticitet dhe kjo shumanshmëri e dëshirave seksuale shërben si
bazë për ndryshueshmërinë e jashtëzakonshme të gjendjes psikike dhe i lejon
përvojës individuale, që të ndikojë haptazi e në mënyrë të dukshme në
strukturën e libidos. Frojdi mendon se parimi i të kënaqurit, e korrigjuar prej
parimit të reales, janë rregullatori i aparatit psikik.Ai shkruan: “Në këtë
mënyrë ne i detyrohemi një problemi më pak ambicioz për atë që vetë nj erëzit
na tregojnë me anë të sjelljeve të tyre, se drejt ç’qëllimi synojnë ata në
jetë, ç’kërkojnë ata nga jeta dhe çfarë duan të arrijnë. Dhe si zor se mund të
gabohemi për përgjigjen e kësaj pyetjeje: ata duan të jenë të lumtur dhe kështu
të mbetin gjithë jetën.
Kjo lloj
sjelljeje është e dyzuar dhe ka edhe qëllim pozitiv, edhe negativ. Nga nj ëra
anë ajo ka për qëllim që t’u shmanget dhembj eve e halleve dhe, nga ana tj
etër, të provojë ndjenj ën e fortë të të kënaqurit. Dhe Ijala “lumturi”, në
kuptimin e saj të ngushtë, lidhet vetëm me të kënaqurit, me të provuarit e
kënaqësive. Në përshtatje me këtë dihotomi të qëllimeve të veta, veprimtaria e
njeriut zhvillohet në dy drejtime, në përputhje se cilën nga këto dy drejtime
ai përpiqet të realizojë maksimalisht apo në mënyrë të veçantë njërin prej
këtyre dy qëllimeve. Individi përpiqet të provojë në prani të disa kushteve të
caktuara maksimumin e knaqësisë së libidos, në praninë e një dhembjeje sa më të
vogël. Për të shmangur dhembjet ai mund të pranojë të bëjë edhe ndryshime apo
madje të pranoje edhe frustracionin e përbërësve të ndryshëm të impulseve
seksuale por mposhtja e plotë e këtyre impulseve është e pamundur. Veçoritë e
gjendjes emocionale të individit varen nga kushtetuta e tij psikike dhe, në
radhë të parë, nga pëijetimet e tij në moshën foshnjore. Realiteti rrethues, i
cili i garanton atij të kënaqurit, për të mposhtur disa impulse të tjera
përcaktohet nga mjedisi social ku jeton.
Ky rrethim
social përbëhet nga një rrethim më i gjerë, që përfshin të gjithë antarët e
shoqërisë si dhe rrethimi i ngushtë që kufizohet nga një shtresë e veçantë e
shoqëris. Shoqëria luan një rol të dyfishtë në gjendjen psikike të individit,
si rol frustrues, ashtu edhe rol për të plotësuar impulset, për shkak se
parashikon rreziqe, që mund të sjellë plotësimi i kënaqësive të tij . Si
rregull, shoqëria dikton këto lloj kufizimesh: Të parat janë ndalimet e
vendosura, për shkak se shkelja e këtyre ndalimeve të çon në rreziqe reale për
vetë individin, rreziqe të cilat ai mund të mos i ndjejë kur ai realizon të
kënaqurit e impulsit, Té dytatjanë mposhtja dhe shtypja ose zëvendësimi i
impulseve, kënaqja e të cilave mund të dëmtojë jo individin, por grupin. Dhe më
në fund, kufizimet e vendosura jo për interes të grupit, po për interesat e klasës
sunduese. Funksioni i “ caktuar kënaqësi e të shmangë dhembj et, në radhë të
parë, lidhur me kërkesat elementare të ekzistencës dhe e dyta, lidhur me
kënaqjen e kërkesave të libidos. Të gjitha këto që thamë, nuk mbajnë parasysh
karakterin specifik të të gjitha shoqërive që njeh historia. Në të vërtetë,
anëtarët e shoqërisë nuk këshillohen me njëri-tjetrin lidhur me atë, se çfarë
mundet shoqëria të lejojë e çfarë duhet të ndalojë. Situata më tepër është e
tillë që sa kohë që forcat prodhuese të ekonomisë nuk janë të zhvilluara, aq sa
t’u sigurojnë të gjithëve të plotësimin e nevojave të tyre materiale e
kulturore (përveç mbrojtjes nga rreziku i jashtëm dhe plotësimit të nevojave të
tyre elementare), pra në një situatë të tillë klasa shoqërore më e fuqishme do
të përpiqet, që para së gjithash, të kënaqë maksimalisht kërkesat e veta.
Niveli i këtij të kënaquri, të cilin ajo ua lë ta përcaktojnë njerëz të emëruar
e të drejtuar prej saj, varet nga niveli i mundësive ekonomike që mund të
arrihen si edhe nga logjika që edhe të tjerëve, pra shumicës, duhet t’i si
gurohet një të kënaqur minimal, në mënyrë që ata të mund të vazhdojnë të
funksionojnë si anëtarë miqësorë të shoqërisë. Stabiliteti shoqëror varet
relativisht pak nga përdorimi i një fuqie të jashtme.
Ai sigurohet
kryesisht atëherë kur nj erëzit ndodhen në një situatë psikike të tillë, e cila
e lidh ata nga brenda me situatën sociale ekzistuese. Siç edhe e kemi thënë
edhe më lart, për këtë qëllim është i domosdoshëm të kënaqurit e kërkesave
minimale instinktive natyrore e kulturore. Por këtu na duhet të vemë në dukje
se për nënshtrimin psikologjik të masave është e rëndësishme edhe diçka tjetër,
që lidhet me veçoritë e ndarjes strukturore të shoqërisë në klasa. Lidhur me
këtë Frojdi ka thënë se pafuqia e njeriut para natyrës është përsëritja e
situatës, në të cilën i rrituri është ndodhur duke qenë fëmijë, kur ai nuk mund
t’ia dilte vetëm e pa ndihmë para fuqive madhore e të panjohura dhe, kur
impulset jetësore në përputhje me prirjet e tij narciste, drejtoheshin në,
radhë të parë, drejt objekteve, të cilat ofronin ndihmë dhe kënaqësi dhe
pikërisht drejt babait dhe nënës.
Për persona të
veçantë të shoqërisë situata psikologjike e fëmijërisë mund të përsëritet në
moshë të rritur në ngjashmëri me atë shkallë, me të cilën shoqëria është e
pafuqishme para“ natyrës. Ai merr nga babai ose nëna një pjesë të dashurisë
fëminore dhe të tmerrreve si dhe një pjesë të armiqësive për figurën e
fantazuar të Zotit.
Nga ana tjetër,
ekziston një qëndrim armiqësor edhe ndaj figurave të caktuara reale, në të
cilat hyjnë edhe përfaqësues të elitës. Për individin në mjedisin social
përsëritet situata foshnjore. Ai i sheh drejtuesit të pushtetshëm, të fortë dhe
të mençur, që duhen nderuar. Ai beson se ata duan të mirën.
Ai e di,
gjithashtu se kudërshtimi ndaj tyre gjithmonë dënohet. Ai është i kënaqur, kur,
si rezultat i bindjes ndaj tyre, i bëhen lëvdata. Këto ndjenja janë indentike
me ato që ai i ka provuar ndaj të atit, kur ka qenë fëmijë dhe, kuptohet, që ai
është i prirur të besojë, pa bërë kritika, se drejtuesit e udhëheqësit janë të
drejtë e të mirë, ashtu siç besonte në fëmijëri pa pikë dyshimi çdo fjalë të
babait. Figura e Zotit e plotëson këtë situatë.
Zoti është
gjithmonë aleati drejtuesve. Kur këta të fundit, duke qenë persona konkretë, i
nënshtrohen kritikës, ata mund t’i drejtohen për ndihmë Zotit, i cili, duke
qenë një qenie joreale, e hedh kn'tikën poshtë me përbuzje dhe, me pushtetin, e
vet miraton pushtetin e klasës sunduese.
Në këtë situatë
psikologjike të një besnikërie reciproke foshnjore, fshihet një nga garancitë
bazë të stabilitetit shoqëror. Shumë veta ndodhen në po atë gjendje që kanë
përjetuar në fëmijëri, duke qëndruar të pafuqishëm para babait të tyre dhe këtu
veprojnë po ata mekanizma.Një situatë e tillë psikologjike kn'j ohet me ndihmën
e veprimeve të shumta e të ngatërruara që ndërmerren nga elita, e cila, duke
mbështetur e forcuar varësinë e tyre foshnjore psikologjike, përpiqen t’u
vendosen në subkoshiencë në cilësinë e figurës së babait. Një nga mënyrat
kryesore të arritjes së këtij qëllimi është feja. Detyra e saj është të
shërbejë çdo lloj pavarësie psikologjike të popullit, ta trembi atë
intelektualisht e ta çojë në një gjendje të bindjes foshnjore ndaj pushtetit.
Nga ana tjetër,
ajo ka edhe një funksion tjetër: u propozon masave një shkallë të caktuar të
kënaqj es së kërkesave, të cilat e bëjnë jetën për ta të durueshme deri në atë
shkallë, sa ata të mos përpiqen ta ndryshojnë pozitën e të djalit të bindur me
pozitën e djalit kryengritës.
Po i çfarë lloji
është ky durim e kjo lloj kënaqjeje e nevojave? Sigurisht që kjo nuk është
plotësimi i kërkesave për ekzistencë, nuk është plotësimi i kushteve për një
ushqim më të mirë apo për kënaqësi të tjera materiale. Të tilla kënaqësi mund
t’i marrësh në jetën reale dhe për këtë nuk nevojitet fare feja. Feja shërben
kryesisht për atë që masat ta kenë më lehtë të përshtaten ndaj goditjeve të
ndryshme të realitetit……
