Hipoteza e ndikimit të shprehjes së fytyrës. Shprehjet e fytyrës shkak i një përvoje emocionale.

 

Sipas kësaj hipoteze shprehjet e fytyrës jo vetëm që reflektojnë përvojën emocionale, por janë të rëndësishme për të përcaktuar se si e përjetojmë dhe etiketojmë emocionin.Siç thotë një aktore e njohur amerikane, Susan Greenlee, ka mundësi që duke veshur një shprehje fytyre të veçantë në një kohë të caktuar, kjo mund të shkaktojë që ne të përjetojmë një emocion që përputhet me shprehjen.Për shembull, ndikimi i muskujve të fytyrës të vënë në lëvizje në një shprehje trishtimi, mund të krijojë një emocion trishtimi.

Ka edhe një version më të fortë për këtë. Është e pranueshme që një shprehje fytyre e përshtatshme mund të jetë e nevojshme që një eksperiencë emocionale të përjetohet dhe pa këtë shprehje s’do të ketë eksperiencë emocionale. Një tjetër formë argumentimi sugjeron që edhe në qoftë se s’ka stimul të aftë që të evokojë që një emocion i dhënë është i pranishëm, adoptimi i shprehjes së fytyrës që lidhet me një emocion specifik mund të jetë i mjaftueshëm për të krijuar një emocion (Tomkins, Izard 1977). Këtë ide e japin edhe këngët ku bëhet thirrje për të qeshur e për t’u ndjerë i gëzuar, ndonëse po kalohet një periudhë trishtimi, duke vënë në dukje se mund të ndjehesh më mirë duke adaptuar sjelljen e dikujt në gjendje emocionale pozitive. (Bëjeni provë vetë).

Sot këto hipoteza ndonëse intriguese kanë pak mbështetje. Në një eksperiment të Ellsworth (1979), me njerëz që shihnin filma me subjekte të trishtuara, të frikshme ose neutralë, iu tha të shoqëronin me shprehjen e fytyrës ndjenjat që përjetoheshin në film, si frikën, trishtimin etj. U vu re se kur u vlerësuan emocionet e tyre në fund, s’kishte ndikim shprehja faciale por vetë filmi. Madje edhe kur subjektet u penguan të shprehnin emocione në fytyrë u pa se emocioni i krijuar përputhej me atë të krijuar nga filmi.

Veçse përpara hedhjes poshtë të hipotezës duhet thënë se eksperimenti i fundit ishte i kritikueshëm nga ana metodologjike. Për shembull, jo çdokush është aq i aftë sa me shprehjen e vet të fytyrës të japë emocionin e filmit. Pra pjesërisht mund të thuhet se nuk u përjetuan emocionet që duheshin, për shkak të pamundësisë të shprehjes së tyre me fytyrë. Edhe filmat ndofta shkaktonin shprehje spontane faciale emocionale që interferonin me ato që shprehnin subjektet me urdhër.

Në fakt studimet e fundit të Ekman, Levenson, Friesen, e provojnë hipotezën. Në eksperimentin e mësipërm të kryer me aktorë, u pa që kur atyre u thuhej vrenjt vetullat, shtrëngo buzët, etj., për të shprehur frikë, dilte se tek ata kishte efekte fiziologjike që shoqërojnë zakonisht frikën. I njëjti fenomen shfaqej edhe për ndjenja të tjera. Meqenëse ka kontradikta midis dy pikëpamjeve është ende herët të thuhet që kjo hipotezë është konfirmuar. Megjithatë ajo mbetet një teori me vlerë aplikative sidomos në rastet kur njerëzve u thuhet të shprehin ndjenja pozitive në momentet e trishtimit, vuajtjes etj.

Sytë si dritare të shpirtit: vështrimi ngulmues (shprehës) i syve.


Poetët i kanë dhënë pushtet të madh syve në shprehjen e një sërë ndjenjash si dashuria, tërheqja, zemërimi, pushteti etj.Edhe psikologët mendojnë se vështrimi e sidomos ai shprehës, luan rol me rëndësi në indikacionin e një varieteti gjendjesh emocionale? Një nga gjetjet më të njohura në tërheqjen reciproke të dy njerëzve është shkalla e kontaktit të syve midis tyre. Ajo është e lidhur direkt me intensitetin e ndjenjave për njëri-tjetrin. Kjo vlen jo vetëm për dashurinë romantike, por edhe për miqësinë. Një vështrim i tillë jo vetëm që është matës i tërhe jes reciproke, por përdorimi i tij nga një individ mund të sjellë edhe tërheqje nga të tjerët. Shitëset, sidomos ato të bukura, e bëjnë këtë me klientët që ata të blejnë mallin. Studimet e konfirmojnë këtë, por me disa sqarime. Njerëzit i kategorizojnë ata që i shohin më gjatë e më shpesh, më pozitivisht sesa ata që i shohin më pak, por vetëm kur situatat apo temat e diskutuara janë të këndshme. Nëse tema është e pakëndshme kontakti më i gjatë me sy munci të çojë në zvogëlim të tërheqjes.

Një tjetër problem lidhet me ekstremet e vështrimit ngulmues. Kur dikush e shikon dikë për një periudhë të gjatë, për shembull në metro, autobus apo tren, në vend që të tërhiqeni, ju do të përjetoni emocione negative. Kjo ndodh sepse “shumica e njerëzve e interpreton kontaktin e syve si shenjë armiqësore, si sinjal agresioni dhe dominance që ekziston në botën shtazore” (Greene, Reiss 1984). Ky mbetet një problem shqetësues sidomos për amerikanët, të cilët në metro e kanë të zakonshme të lexojnë gazetat apo të bëjnë sikuri lexojnë, duke mbuluar fytyrën me to për t’i shpëtuar vështrimit të të tjerëve, i cili mund të jetë i një njeriu të rrezikshëm, krimineli apo të sëmuri psikik .Në vendet mesdhetare, sidomos ato si vendi ynë, vështrimi i tjetrit ende nuk përbën ndonjë shqetësim, madje shpesh bëhet shkas për të filluar një bisedë apo një njohje të re.

Në një qytet të madh amerikan u bë një provë në një kryqëzim rruge, me automobilistë që prisnin dritën jeshile të ndizej dhe me një motoçiklist (eksperimentues) i cili i shihte ata me ngulm. U vërejtën shenja shqetësimi te automobilistët që u vështruan më gjatë nga motociklisti, si shenja ankthi, prekje e rrobave, lëvizje të kota me radiot e makinave, përpëlitje sysh etj.Pra vështrimi mund të interpretohet si një stimul i padëshiruar që shkakton sjellje shmangëse. Por ky nuk është i vetmi shpjegim. Ka edhe raste kur shikimi i ngulitur nuk është sinjali i papëlqyer, por merret si një lloj sinjali reciprok që kërkon përgjigje. Meqenëse situata e eksperimentit është e paqartë, nëse kërkon përgjigje apo jo nga ai që po shikohet, ndodh shmangia. Kjo ndodh sepse ka mungesë kuptueshmërie se cila mund të ishte përgjigja e përshtatshme. Megjithatë cilado qoftë arsyeja specifike, vështrimi shkakton përgjigje negative dhe ky rast përbën një përjashtim të qartë të lidhjes së përmendur më sipër midis kontaktit të syve dhe pëlqyeshmërisë.

Lëvizjet e trupit: Sjellja jo verbale në një kontekst më të gjerë.

Këto lloj lëvizjesh kanë vlerë të madhe komunikuese. Madje ka edhe një fushë studimi të veçantë si Kinesika (Kinesics) që merret me lidhjen e gjuhës së trupit, lëvizjeve të duarve, këmbëve, trungut etj .,me komunikimin. Kjo lidhje është cilësisht e ndryshme nga ajo e fytyrës. Meqenëse mungon kompleksiteti muskular i fytyrës, trupi përpiqet të japë një informacion që është disi më pak specifik në kuptim. Megjithatë sjelljet e trupit mund të jenë shumë të dobishme për të identifikuar gjendje psikologjike të veçanta në krahasim me shprehjet jo verbale të fytyrës, përderisa njerëzit në përgjithësi kanë më pak eksperiencë në manipulimin e ndërgjegjshëm të shprehjeve të fytyrës (Ekman, Friesen 1974). (Jo të gjithë kanë plasticitetin dhe aftësinë shprehëse të fytyrës së një aktori.) I tillë është rasti kur një individ shpreh zhgënjimin e vet ndaj një tjetri.

Një tip i veçantë i sjelljes trupore quhet ilustrator. Ilustratori vepron për të modifikuar e shtuar diçka në mesazhin e folur (Hager 1982). Për shembull, për të treguar se ku është shtëpia e dikujt, ju e sho ëroni të folurit me dorë ndërsa për të treguar se sa i madh është një televizor hapni duart lustratorët përdoren edhe për të theksuar. Kur dikujt i drejton gishtin e i thua: “Dije se do ta kesh keq me mua”, le pak mundësi që kërcënimi yt të mos e shprehë plotësisht emocion tënd të zemërimit.

Një tjetër tip lëvizjeje trupore janë adaptorët. Këto janë sjellje specifike që në një farë mase në një problem specifik individual, shërbejnë si një funksion special ose qëllim, por më pas nuk janë pjesë e repertorit individual bihevioral (të sjelljes). Për shembull njeriu nën stres nganjëherë fërkon sytë si të dojë të shmangë shikimin e diçkaje të pakëndshme. Po kështu edhe kur mbulon apo kap veshët duke shmangur simbolikisht një mesazh të keq. Shpesh adaptorët veprojnë në mënyrë të pandërgjegjshme por janë të dobishëm si reagime që tregojnë gjendje emocionale.
Një tjetër lloj lëvizjeje trupore është emblema, e cila është familjare për të gjithë.

Ëmblemat janë lëvizje të trupit që zëvendësojnë gjuhën e folur. Ato tentojnë të jenë specifike në kultura të ndryshme dhe kuptohen nga pjesëtarë të kulturës përkatëse ashtu si dhe gjuha e tyre.
Shumica e emblemave kanë histori të komplikuara dhe kuptimi i tyre varion nga kultura në kulturë. Ja disa syresh: OK me gishtin e madh lart e të tjerët në formë O shpreh aprovim, kënaqësi. Në SHBA kjo emblemë lindi mbi bazën e frazës verbale OK që u krijua në terminologjinë politike të vitit 1840. Ajo kishte të bënte me Vëndlindjen e Martin Van Buren, Old Kinderhook, N.Y.! Shenja të tjerë si puthja e gishtave me buzë, gishti i madh në hundë e të tjerët pëllëmbë për të përqeshur, dy gishtat V si shenjë fitoreje etj. Interesante është se kuptimi i OK është krejt ndryshe për mjaft popuj të tjerë jo amerikanë. Në shumë kultura si për shembull në atë braziliane, ajo shpreh anatominë seksuale të femrës dhe konsiderohet si shenjë e turpshme. Po e përdori mashkulli ndaj një femre tregon një propozim seksual. Kur përdoret nga një mashkull me një mashkull tjetër, ajo është fyerje për mashkullsinë e tjetrit. Shumë konflikte mund të ndodhin midis individëve të kombësive të ndryshme për këto shkaqe. Në mjedise internacionale studentësh të ardhur nga vende të ndryshme të botës, që presupozohet të jetojnë gjatë së bashku, shpesh përdoren seanca paraprake asimilimi kulturor për të shmangur keqkuptimet e mundshme.

Trupi në hapësirë.

Edhe pozicioni i trupit është gjithashtu informativ. Po u takuat me presidentin e Republikës fjala vjen, ju do të mbani një distancë të caktuar prej tij, nuk do të nxitoni, do të qëndroni disi prapa derisa t’iu thotë uluni etj. Edhe po t’iu thotë të afroheni ju përsëri do të mbani distancë. Shpjegimi i një sjelljeje të tillë mund të gjendet në të quajturin proxemics (përdorimi i hapësirës si shprehje e kulturës) që ka të bëjë me rregullat që zbatohen në hapësirën reciproke midis njerëzve. Shumica e studimeve përqëndrohen në faktin se si hapësira reflekton statusin dhe intimitetin e individëve që ndërveprojnë me njëri-tjetrin. Për shembull është e qartë se sa më e madhe diferenca në status midis njerëzve aq më madhe hapësira që mbajnë ata midis tyre.

U krye një studim në ushtri ku difere cat në status midis njerëzve janë mjaft të qarta. Ushtarakët u vëzhguan në mënyrë të fshehtë në kafe,spital, qendra dëfrimi etj. Duke matur largësinë e pllakave të dyshemesë midis çifteve të ndryshme të ushtarakëve, u përcaktua qartë distanca midis tyre. Distanca rritej me dallimin në gradë. Të barabartët qëndronin më afër. Ai që ishte më lart në gradë mund t’i lejonte vetes të afrohej, ndërsa ai më poshtë ishte ishtrënguar nga norma sociale të mbante një distancë reciproke të përshtatshme. Po ç’është distanca e përshtatshme? Sipas Hall, një antropologjist i njohur, amerikanët e shtresës së mesme janë të prirur të ndërveprojnë me njëri-tjetrin në një distancë 45 cm deri në 1.2 m dhe nga 1.2 m-3.6 kur bëjnë biznes jo privat. Ekziston edhe një zonë e quajtur publike nga 3.6 m deri në kufitë e dëgjimit normal, rreth 7.5 m. Në këtë distancë bëhen zakonisht mbledhjet formale si predikimet, procedurat gjyqësore.

Distanca vlerësohet edhe për të konkluduar se sa tërheqës janë njerëzit për njëri-tjetrin. Distanca rreth 1 m vlerësohet si e tillë që individët shprehin pëlqyeshmëri shumë më të madhe për njëritjetrin në krahasim me distancën 2.1. Edhe në bazë të eksperimenteve rezulton se njerëzit tentojnë të rrinë afër atyre që pëlqejnë. Por jo gjithnjë afërsia lidhet pozilivisht me tërheqjen reciproke. Në qoftë se ndërveprimi është esencialisht pozitiv, afërsia e rritur lidhet me rritjen e pëlqyeshmërisë. Në qoftë se ndërveprimi është fillimisht negativ, afërsia mund të çojë në rritjen e negativitetit nga ana e ndërvepruesve.

Një gjetje interesante në këtë fushë është fakti që në kultura të ndryshme ka norma të ndryshme lidhur me distancën që duhet mbajtur kur bisedohet. Për shembull arabët tentojnë të afrohen rreth 0.3m kur flasin, kurse amerikanët e kanë këtë distancë 1.2-3.6 m. Mund të imagjinohet se ç’ndodh, në qoftë se kjo vepron gjithnjë, kur një arab bisedon me një amerikan: njëri afrohet e tjetri largohet pambarimisht. Dallime ka edhe midis popujve anglosaksonë (Angli, Kanada, SHBA) dhe atyre amerikanojugorë e mesdhetarë. Të parët mbajnë distancë më të madhe kur bisedojnë kurse të fundit afrohen. Madje këta të fundit veç distancës së vogël e kanë zakon të të prekin kur flasin, përdorin shumë gjeste dhe e shfaqin afeksionin në mënyrë më publike.

Kombinimi i kanaleve të komunikimit.

Komunikimi jo verbal kryhet nëpërmjet shumë kanaleve njëkohësisht. Ai është funksion i shumë stimujve që emetohen në të njëjtën kohë. Por për çudi ka pak teori për të shpjeguar se si sjelljet nëpërmjet kanaleve të ndryshme lidhen me njëra-tjetrën. Ekziston një model i Argyle dhe Dean (1965, 1976), sipas të cilit intimiteti ndaj të tjerëve paraqitet nëpërmjet kombinimit të kontaktit të syve, distancës reciproke, animit të trupit dhe orientimit, shprehjes së fytyrës dhe sjelljeve të tjera jo verbale. Secila nga këto supozohet e lidhur me të tjerat dhe në shkallën tërësore të intimitetit reciprok që ekziston midis dy njerëzve.

Më thelbësorja në teori është nocioni që një rritje e nivelit të intimitetit gjatë një dimensioni jo verbal bihevioral që gjithashtu do të tentojë të rrisë nivelin tërësor të intimitetit do të tentojë të shoqërohet me një zvogëlim kompensues të intimitetit në një tjetër dimension jo verbal. Zvogëlimi vepron për të mbajtur një ekuilibër të përgjithshëm midis shenjave të ndryshme të intimitetit jo verbal, ashtu si dhe për të mbajtur nivelin e dëshiruar tërësor të intimitetit ndaj një personi tjetër. Ekuilibri mund të mbahet ose brenda një individi (si në rastin kur individi A qëndron më afër individit B, por në të njëjtën kohë e sheh më pak atë) ose ekziston midis dy njerëzve (si në rastin kur individi A qëndron më pranë atij B, por B reagon duke e parë më pak A.)

Le të shohim një shembull ekuilibri midis dy njerëzve. Sara ka mik Andrean dhe gjatë marrëdhënieve ata ndërtojnë një shembull të qëndrueshëm ndërveprimesh joverbale, të bazuar në një nivel të veçantë të miqësisë që kanë midis tyre. Supozojmë se Andrea fillon të interesohet në mënyrë romantike për Sarën dhe shpreh dëshirën për një miqësi më të ngushtë, duke e vështruar ngultas për periudha më të gjata se në të kaluarën. Sipas modelit të ekuilibrit, nëse Sara nuk ka po atë dëshirë për intimitet, reagimi i saj i mundshëm do të jetë i tillë që të kompensojë rritjen e kontaktit të syve nga partneri (sinjal intimiteti më të madh) duke reduktuar shenjat e intimitetit të saj, duke vepruar në të njëjtin dimension ose duke modifikuar sjelljen jo verbale gjatë një dimensioni tjetër, për shembull duke rritur hapësirën midis të dyve. Kështu intimiteti në tërësi do të mbetet relativisht i pandryshueshëm.
Ky model është konfirmuar nga studime eksperimentale ndonëse disa aspekte të tij janë më të mbështetura se të tjerat. Për shembull është e qartë se kur rritet kontakti i syve, orientimi i tiupit bëhet më pak i drejtpërdrejtë dhe njerëzit mund edhe të ndahen. Nga ana tjetër ka edhe përjashtime nga ky model. Kur ka raste që ekuilibri midis shenjave jo verbale të intimitetit prishet, individi duhet të reagojë reciprokisht për ndryshimin e nivelit duke mbajtur ose disa herë duke rritur sinjalet e intimitetit. Për shembull nëse Sara bëhet më e interesuar për Andrean, ajo mund të veprojë në mënyrë reciproke lidhur me nivelin e lartë të vështrimit ngulmues, duke rritur kontaktet e syve ose duke u afruar më shumë me të. Pra në vend që të kompensojë duke e ulur intimitetin, ajo mund të përgjigjet duke e rritur nivelin e përgjithshëm të intimitetit të ndërveprimit.

Nxitja dhe intimiteti jo verbal: Teoria etiketuese.

Patterson (1976) propozon një model të bazuar në konceptin e nxitjes fiziologjike dhe në mënyrën se si kjo është etiketuar për të shpjeguar se në ç’rrethana ndodh reciprociteti i sinjajeve jo verbale, si i kundërt i kompensimit. Modeli sugjeron që natyra e ndryshimit të nxitjes, përcakton nëse intimiteti do të jetë reciprok apo do të kompensohet.

Sipas Paterson, hapi i parë i modelit është të vëresh që personi me të cilin ju ndërveproni (i shënuar A në figurë) ka ndryshuar shenjat jo verbale të intimitetit. Nëse nuk e vëreni këtë ndryshim, atëherë ju nuk do të përjetoni një ndryshim në nivelin e nxitjes fiziologjike dhe si rrjedhim as do të kompensoni e as do të përgjigjeni reciprokisht në aspektin e sjelljes ruaj personale jo verbale.
Supozojmë se ju (i etiketuar B) vëreni një ndryshim në sjelljen jo verbale dhe për pasojë keni një nxitje fiziologjike. Sipas modelit do të përpiqeni të etiketoni burimin e nxitjes së rritur, në mënyrë që ta shpjegoni atë. Nëse vini një etiketë pozitive apo negative në burimin e ngritjes, kjo varet nga situata, përvoja e kaluar dhe ndofta natyra e mëparshme e marrëdhënieve midis jush dhe personit tjetër. Në çdo rast do ta konsideroni nxitjen si esencialisht pozitive ose negative. Nëse përcaktoni një emocion pozitiv, si pëlqim, dashuri, lehtësim apo kënaqësi, modeli sugjeron që do të keni shenja reciproke të intimitetit, të cilat do të shkaktojnë sjellje jo verbale që tregojnë intimitet më të madh. Nga ana tjetër, në qoftë se etiketa shënon nxitje të natyrës negative, si mospëlqim, do të jeni më të prirur të kompensoni duke reduktuar shenjat e intimitetit jo verbal.

Stadi final i modelit është e quajtura lakore e ndikimeve të njëpasnjëshme, në të cilën sjellja juaj jo verbale ndikon personin me të cilin jeni duke ndërvepruar. Sipas natyrës së reagimit tuaj tjetri mund të modifikojë sjelljen për të arritur pajtueshmërinë me një nivel intimiteti të shkaktuar nga ndryshimet e sjelljes së vet fillestare. Teorikisht një sekuencë e tillë mund të vazhdojë pafundësisht dhe ka të ngjarë që ndërvepruesit vazhdimisht të përshtasin e të ripërshtasin sjelljen jo verbale gjatë ndërveprimeve sociale. Ndonëse modeli i Paterson’it është i arsyeshëm, ai ka kufizime në aspektin eksperimental. Por ka edhe studime që e mbështesin ndonëse me rezultate jo ekuivoke. Konteksti social ku ndodh intimiteti është marrë parasysh më shumë se modeli i hamendësuar origjinal. Mbi të gjitha kompensimi duket se ndodh vetëm kur ka nivele të moderuara të ndryshimeve fillestare të intimitetit. Fluktuacione më të vogla mund të mos e garantojnë një ndryshim kornpensues në krahun tjetër, ndërkohë që fluktuacione shumë të gjera mund të prishin tërë ekuilibrin e kjo të sjellë prishje të mëdha të komunikimit.
Megjithë këto teoria e nxitjes dhe modeli i ekuilibrit janë hap i madh përpara në studimin e sjelljes jo verbale, që tregojnë se kanalet e komunikimit jo verbal nuk veprojnë të izoluar por ndërveprojnë së bashku.

Përdorimi i kanaleve të komunikimit në ndërveprimin social .Rasti i çifteve  të Martuar.

Teoritë e komunikimit kanë mjaft zbatime. Psikologët klinikë mendojnë se një shkak potencial i skizofrenisë është mospërputhja midis kanaleve jo verbale të komunikimit me mesazhet që vinë nga prindërit. Studime të tjera flasin për papajtueshmërinë e kanaleve të komunikimit midis nënave e fëmijëve që shfaqin turbullime në marrëdhëniet e tyre.

Një studim i fundit vë në dukje se harmonia e marrëdhënieve martesore lidhet me shkallën dhe natyrën e pajtueshmërisë së kanalit të komunikimit midis burrit e gruas. Patricia Noller (1982) në një studim të saj filmoi biseda midis çifteve që diskutonin aspekte të jetës martesore dhe analizoi nëse mesazhet e transmetuara ishin në thelb pozitive, negative apo neutrale në katër kombinime kanalesh të veçanta: kanali verbal (ç’u tha, duke përdorur një transkript të shtypur), kanali vizual (duke përdorur vetëm fytyrën), kanali vokal ( përmbajtja verbale e lidhur me përdorimin e fjalëve specifike plus toni i zërit që i thoshte ato fjalë) dhe kanali total (duke përdorur të gjithë elementët në dispozicion).Çiftet plotësuan edhe një bateri pyetësorësh për vlerësimin e statusit të harmonisë martesore dhe u ndanë në grupe të harmonisë së lartë, të moderuar e të ulët. Noller gjeti shumë ndryshime lidhur me natyrën e komunikimit midis tre grupeve. Mesazhet pozitive nëpërmjet të gjithë kanaleve ishin dërguar më shpesh nga çiftet me harmoni të lartë e të moderuar martesore, kurse mesazhet negative ishin përdorur më shumë nga subjekte me harmoni të ulët. Interesant ishin mospërputhjet e natyrave të mesazheve në kanale të ndryshme. Ndër mospërputhjet më të mëdha ishin ato të një mesazhi pozitiv në një kanal vizual me atë negativ në një kanal verbal ose vokal.
Kishte edhe shembuj të kundërt. Përqindja e mospërputhjeve të kanalit pozitiv vizual dhe atij negativ verbal apo vokal lidhej shumë me nivelet e harmonisë martesore, kurse e kundërta nuk ishte e vërtetë. Për çiftet me harmoni të lartë, sjellja vizuale pozitive ishte më shumë e mundshme të ishte e lidhur ngushtë me mesazhet pozitive verbale e vizuale, kurse në çiftet me harmoni të ulët një mesazh pozitiv vizual kishte më shumë të ngjarë të shoqërohej nga një mesazh negativ verbal a vokal.
Konkluzioni më i rëndësishëm nuk është aq natyra specifike e papajtueshmërisë së kanaleve sesa fakti që disa papajtueshmëri janë të lidhura sistematikisht me harmoninë martesore. Studimi ishte korelacional me zgjedhje rasti, pra papajtueshmëria e kanalit mund të jetë potencialisht shkak ose rezultat i harmonisë martesore.

Komunikimi verbal: Të thuash çfarë ke ndërmend

Një nga karakteristikat kryesore dalluese të njerëzve nga qeniet e tjera të gjalla është përdorimi i gjuhës së folur. Psikologëve socialë iu intereson jo struktura e veçoritë formale të gjuhës, por ato aspekte që lidhen me natyrën sociale të ndërveprimit verbal. Të marrësh në konsideratë vetëm kuptimin verbal të një dialogu nuk mjafton për të kapur kuptimin e tij. Ka mjaft nënkuptime që fshihen nën sipërfaqen e dukshme të të folurit që na interesojnë dhe që flasin për historinë e marrëdhënieve të mëparshme sociale të individëve.
Një nga modelet e komunikimit verbal që do të shohim është ai i Shanon dhe Weaver (1949). Modeli më poshtë tregon stadet e ndryshme nëpër të cilat procedon komunikimi, kur ai kalon nga dërguesi i mesazhit tek ai që e merr. Siç shihet edhe komunikimi më i thjeshtë paraqet nivel të lartë sofistikimi.
Ky është vetëm një model. Të tjerë modele theksojnë procedimin e informacionit, aspektet sociologjike ose antropologjike të komunikimit. Modelet e vjetra përqëndroheshin vetëm te dhënësi ndërsa të rejat i japin rëndësi karakteristikave e reagimeve të pritura të marrësit të mesazhit. Ne do ta përdorim modelin për të shqyrtuar sjelljen verbale, por ai mund të përdoret edhe për atë jo verbale.

Kodimi: kalimi i mesazhit

Detyra e parë e atij që jep mesazhin është ta formulojë atë. Në fazën e kodimit stadi i parë është formulimi, ku mesazhi kodohet sipas karakteristikave specifike të marrësit. Stadi i dytë është transmetimi i mesazhit.

Formulimi i mesazhit: të dish kujt po i komunikon një mesazh .

Një nga hapat e parë kur përgatitesh të komunikosh me dikë tjetër është të vlerësosh karakteristikat e tij dhe kufizimet sociale që veprojnë në një situatë të dhënë. Sipas Flavell , folësi si fillim vendos rreth natyrës së mesazhit duke përdorur gjuhën që është më e përshtatshme nga pikëpamja e tij. Megjithatë ka rëndësi fakti nëse folësi është i aftë për atë që Flavell e quan vënia në rolin e tjetrit.. Kjo ka të bëjë me të kuptuarit e faktit që të tjerët kanë pikëpamje dhe tërësi perceptimesh të ndryshme rreth botës dhe që mesazhi duhet të marrë parasysh perspektivën e marrësit. Pra, dhënësi duhet të përpiqet të gjykojë karakteristikat e dëgjuesit dhe të situatës. Ai duhet të përdorë vlerësimin e tij si bazë për të riformuluar mesazhin, në qoftë se paraqitet e nevojshme që ai të riformulohet.
Ndonëse riformulimi shihet tipikisht në aspektin e përshtypjes që dhënësi do të përçojë te marrësi. Një trajtim edhe më fondamental i formulimit dhe i riformulimit lidhet me aspektin e niveleve relative të kompetencës linguistike të dhënësit e të marrësit. Për shembull kur u flitet fëmijëve e të huajve zakonisht gjuha thjeshtohet për faktin se ata kanë një gjuhë të varfër, por edhe fëmijët vetë e thjeshtojnë gjuhën kur flasin me më të vegjël se vetja. Për shembull, katërvjeçari i flet dyvjeçarit shumë thjesht dhe paraqitet më i sofistikuar në bisedë me të rriturin (Shatz dhe Gelman 1977).
Duhet dalluar midis kompetencës linguistike e kompetencës komunikuese sociale. E para është niveli më i lartë i aftësisë linguistike që një individ mund të zotërojë dhe që reflektohet në formulimin fillestar të mesazhit. Kurse e dyta është shkalla me të cilën njeriu merr parasysh karakteristikat e audiencës me të cilën flet dhe nga e cila ai përpiqet që t’i kuptohet mesazhi. Këto mund të jenë të pavarura nga njëra-tjetra. Fjala vjen dikush e njeh mirë gjuhën, por s’merr parasysh nivelin e dëgjuesit dhe situatën sociale. Ndërkohë që shkathësia në komunikim i kërkon të dyja aftësitë.

Transmetimi i mesazhit: përcjellja e tij.

Hapi tjetër është transmetimi. Ai mund të bëhet edhe me rrugë jo verbale si me shprehje fytyre, kontakt të syve, hapësirë midis dy individëve. Çdonjëra prej të cilave jep informacion te marrësi për natyrën e informacionit.
Marrja e mesazhit: perceptimi, interpretimi dhe përgjigja ndaj dhënësit.
Pasi mbaron faza e dhënies fillon ajo e dekodimit. Kjo ka së paku 4 nënfaza: perceptimi,
interpretimi, vlerësimi dhe dhënia e përgjigjes apo vazhdimi i komunikimit.
Perceptimi apo komunikimi në nivelin shqisor. Si fillim mesazhi kapet në nivelin shqisor, pra organi përkatës duhet të stimulohet. Fjala vjen në komunikimin verbal duhet të ketë një minimum të ngacmimit dëgjimor.

Interpretimi i mesazhit. Pasi e merr mesazhin marrësi mund t’i japë atij një kuptim Kërkesa bazë është të kuptuarit e kodit linguistik të përdorur (të dish gjuhën përkatëse). Por që të kodosh mesazhin mirë duhet të shkosh përtej kuptimit të tij absolut. Ashtu si dhënësi edhe marrësi (dekoduesi), duhet të marrë parasysh karakteristikat e dhënësit dhe situatën sociale, që të kuptojë se çfarë është përçuar në mesazh. Kuptimi i fshehtë i një mesazhi njihet me termin përmbajtja metakomunikative (Foss e Hakes 1978). Kjo lloj përmbajtjeje mund të reflektohet ose jo në përmbajtjen literale të mesazhit; kanalet e sjelljes jo verbale kanë mundësi të shumta për transmetime të metakomunikimeve.
Vlerësimi i mesazhit ië vendosësh si do të përgjigjesh. llapi tjetër është vlerësimi i mesazhit dhe përcaktimi i një përgjigjeje të përshtatshme. Natyra e vlerësimit është në kompetencën komunikuese të dëgjuesit dhe përfshin shkathësitë sociale e linguistike në kërkesa analoge me ato të kompetencës të folësit. Në këtë fazë dëgjuesi vendos se cila do të ishte përgjigje kompetente, por edhe nëse duhet apo jo të përgjigjet.

Të sigurosh vazhdimin e bisedës : Të frasmefosb një përgjigje. Hapi i fundit është kthimi
i përgjigjes komunikuesit fillestar. Përgjigja mund të transmetohet ashtu si dhe mesazhi fillestar, me mjete verbale ose jo verbale në dispozicion të folësit e dëgjuesit. Rifillimi: Përsëritja e sekuencës. Modeli presupozon që shumica e komunikimeve s’mbarojnë me ndërveprimin dëgjues-folës. Në fakt sekuenca komunikuese përsërit veten derisa të dy komunikuesit ta ndalojnë atë. Deri në këtë moment, spikeri e dëgjuesi alternohen në të dy rolet.

Radha e të folurit

Ndonëse duket sikur shumica e komunikimeve ndodhin spontanisht dhe pa planifikim apo lidhje me normat sociale, në të vërtetë nuk është kështu. Ndërveprimet komunikuese sociale ndjekin një tërësi rregullash të përcaktuara me shumë kujdes, tërësi rregullash që kuptohen në mënyrë implicite nga shumica e pjesëtarëve të një shoqërie apo kulture të dhënë. Në fakt po s’u ndoqën këto rregulla mund të dalin vështirësi serioze komunikimi. Një ndër këto rregulla është mbajtja e radhës në komunikim. Një rrugë për zbatimin e kësaj është të bihet dakord për disa rregulla për bisedën, në rastin kur të dy palët kanë për qëllim një bisedë për të arritur synime të caktuara.
Disa rregulla do të ishin: secili do të ketë radhën e vet për të folur, vetëm një person flet në një kohë, lejohen vetëm pauza të vogla në bisedë, radha e të folurit të mos përcaktohet që përpara dhe të ketë një metodë për të përcaktuar se kush do të flasë 'i pari. Kur flasin vetëm dy njerëz këto rregulla është relativisht e lehtë të mbahen. Kur janë më shumë se dy ndërveprimi bëhet shumë më i komplikuar. Sipas Sacks, Schegloff, Jeferson, koordinimi i bisedës mund të bëhet nëpërmjet aplikimit të njërës prej tre rregullave të mëposhtme:
1. Radha e të folurit i takon personit të cilit i drejtohet fjala nga folësi.
2. Radha e të folurit i takon personit që flet më pas.
3. Radha e të folurit (pasi kanë folur të gjithë) i takon folësit të parë në qoftë se ai vendos përpara çdo bashkëfolësi tjetër të fillojë të flasë.

Këto tri rregulla janë hierarkikë: i pari ka precedencë mbi të dytin e të tretin dhe i dyti mbi të tretin. Për shembull E, J e B bisedojnë. Në qoftë se E i bën një pyetje J, atëherë duhet të Përgjigjet J dhe sipas rregullit 1 B të heshtë; por nëse E nuk bën pyetje ose nuk i adresohet dikujt ose J ose B mund të flasin (rregulli 2). Dhe në qoftë se as J as B s’kanë gjë për të thënë. E mund të fillojë të flasë sërish (rregulli 3). Por meqenëse rregulli 2 ka prioritet mbi 3, mund të flasin B e J mbi rastin kur E do të flasë sërish. Këto rregulla lejojnë që cilido të flasë, biseda është eficiente, nuk krijohen pauza, në një kohë të caktuar flet vetëm një person. Në rast të kundërt, secili që do të dojë të flasë do të ndërhyjë te tjetri dhe biseda do të jetë jo eficiente.

Çiftet e afërsisë.

Shumë biseda strukturohen sipas rregullit të parë në të cilin spikeri i parë i adresohet të dytit dhe i dyti i përgjigjet. Kjo bisedë quhet edhe sekuenca e çifteve të afërta. Ka dy radhë sekuenciale e dyta nga të cilat është reagim ndaj të parës. Ekzistojnë disa tipa të tillë: sekuenca pyetje-përgjigje (A:”Si është koha?” B: “E mirë”); sekuenca ofertë-pranim (mospranim); Sekuenca pohim-miratim (ai është i zotike të drejtë), sekuenca Përshëndetje-përshëndetje; sekuenca kompliment-pranim; e ajo kërkesëshpërblim (mos më jep spinaqmirë, po ha patate). Secili nga këto çifte është më shumë se një shkëmbim i thjeshtë informacioni dhe si rrjedhim mbart nocionin që E është duke kooperuar në bisedë duke iu përgjigjur pohimit të A. Për më shumë përgjigja e B përfshin zakonisht një indikacion implicit që biseda mund të ecë përpara në mënyrë të përbashkët. 
Pra bisedat kanë strategji të zhvilluara mirë për mbajtjen e radhës. Më shumë se i rastit, përcaktimi se kush dhe kur flet, ndjek një tërësi normash rreth të cilave ka një shkallë të lartë marrëveshjeje apo mirëkuptimi në një shoqëri të dhënë. Radha është jo vetëm konvencion social, por praktikisht çdo pjesë e komunikimit verbal është e drejtuar nga kufizime normative deri te hapja dhe mbyllja e bisedës.

Pushteti i gjuhës. Shprehja e statusit nëpërmjet saj.

Gjuha që zgjidhet për të folur lidhet edhe me natyrën e relacionit social midis dy folësve, Për shembull ndryshimet në status midis dy folësve, shpesh paraqiten në mënyrën se si ata të dy i drejtohen njëri-tjetrit, miqtë e ngushtë duke përdorur emrat, dhe më të ultët në status, mbiemrat për më të lartët në status. Por edhe midis të barabartëve mund të përdoren emrat dhe/ose mbiemrat.
Kur njerëz me diferenca në status i drejtohen njëri-tjetrit, njeriu me status të ulët nuk e ndryshon nivelin (z.filan) e intimitetit, kurse ai me status të lartë e ndryshon dhe i drejtohet herë me emër e herë me mbiemër.

Zgjedhja e mënyrës së adresimit sipas Brown dhe Gilman (1960), bëhet mbi bazën e Pushtetit semantik. dhe të Solidaritetit semantik. I pari është pushteti i nivelit të statusit që ka bashkëbiseduesi. Solidariteti semantik i referohet shkallës së përvojës sociale të përbashkët të të dy njerëzve. Pushteti semantik sugjeron që, njerëzve me pushtet ose status më të lartë, duhet t’u drejtohesh me më shumë formalitet, kurse ata me solidaritet semantik operojnë duke lejuar më shumë familjaritet. Të tillë janë fqinjët, miqtë, bashkënxënësit. Në shumë gjuhë veç anglishtes, semantika e pushtetit dhe e solidaritetit reflektojnë edhe në përdorimin e përemrave “ju” dhe “ti”. Ka dy kuptime për “ju”, një formal e një jo formal. Në frëngjisht “ju” është formale dhe “ti” familjare, në gjermanisht po ashtu, kurse anglishtja ndonëse ka edhe “thou” (ti) edhe “you” (ju), pothuaj e ka humbur të parën (përdoret vetëm në poezi). Ndryshimet historike kanë sjellë ndryshime edhe në përdorimin e “ju”. Në shoqëritë ku është luftuar më shumë për barazi (si Franca) u bë shumë e përdorshme “tu” (ti) që përdoret edhe sot. Veç ndikimit në ndryshimet në formën e adresimit, ndryshimet në status sjellin ndryshime edhe në sasinëe fjalëve apo fjalive të përdorura nga pjesëmarrësit e ndryshëm në bisedë. Kështu më të lartit në status i adresohet më shumë fjala dhe ata vetë tentojnë të Hasin më shumë. Edhe natyra e komunikimit drejtuar atyre është më pozitive sesa ndaj njerëzve me status të ulët. Pse? Sepse njerëzit e lartë në status supozohet që dinë më shtunë, pra dhe opinioni i tyre kërkohet më shumë. Ata gjithashtu, duke folur më shumë përpiqen të mbajnë pozicionin e tyre. Kjo mund të jetë edhe një strategji vetparaqitëse. Një gjë është e qartë: statusi i lartë ashtu si edhe faktorët kulturorë e socialë ndikojnë aspektet cilësore e sasiore të tipit të gjuhës së përdorur në biseda.

Gjuha si mendim: hipoteza Sapir-Whorf

Një nga problemet më kontradiktore e më interesante të gjuhës është lidhja e saj me kuptimin e botës. Whorf dhe Sapir mendojnë se lloji i gjuhës që secili përdor, përcakton natyrën e të menduarit. Kjo hipotezë ka dy ide të lidhura: e para që gjuha tenton të influencojë mënyrën se si një njeri i një kulture të dhënë e kupton dhe e përjeton botën. Ideja e dytë, më ekstreme, është se gjuha përcakton se si njerëzit mendojnë rreth botës.
Një nga faktet që e mbështet hipotezën është diferenca e fjalorit midis gjuhëve të ndryshme. Për shembull, eskimezët kanë 20-50 fjalë të ndryshme për borën ndërsa anglishtja vetëm një. Kjo e fundit, nga ana tjetër, është shumë e ndryshme nga gjuhët e tjera. Tribuja Hanunoo ka 92 emra për lloje të ndryshme orizi. Një fis Hopi ka vetëm një fjalë për objektet që fluturojnë, kurse anglishtja e shumë gjuhë të tjera kanë shumë si helikopter, aeroplan, zog, flutur etj.
Sipas Sapir e Whorf diferenca në fjalor është e rëndësishme, sepse sistemi linguistik i kategorizimit në dispozicion të folësit të një gjuhe të dhënë, ka një efekt me rëndësi dhe është përcaktues për mënyrën se si ai mendon për botën. Për shembull eskimezi percepton e mendon për borën në një mënyrë kualitativisht më të sofistikuar se mesdhetari, meqenëse gjuha eskimeze siguron më shumë kategori. Ndryshimet në kompleksitetin e gjuhës, në vetvete, nuk e konfirmojnë hipotezën e Whorf dhe Sapir. Në fakt autorë të tjerë sugjerojnë një alternativë direkte: Më shumë sesa teza që gjuha e influencon mendimin është e pranueshme e kundërta: gjuha është reflektim i procesit të të menduarit të individit, që përcaktohet nga stimujt mjedisorë dhe situatat sociale që janë veçanërisht të dallueshme në një kulturë të dhënë. Për shembull, eskimezët ka të ngjarë të kërkojnë të zgjerojnë njohuritë për llojet e ndryshme të borës që të veprojnë më efektivisht dhe si rrjedhim, të menduarit e tyre rreth borës mund të ketë krijuar më shumë fjalë lidhur me të në gjuhën e tyre. Kurse anglezët s’kanë shumë nevojë për fjalë të ndryshme për borën sepse i vetmi fakt që u intereson është bie apo jo borë. Ky argument jep si përfundim që ndryshe nga hipoteza e Sapir dhe Whorf, sipas të cilës gjuha çon në mënyra të veçanta të shpjegimit të botës, eksperienca kulturore përcakton kategoritë linguistike që përdoren në një gjuhë të një kulture të dhënë.
Edhe fakte të tjera e hedhin poshtë hipotezën e Whorf. Sipas Cairns (1976), gjuha nuk e përcakton të menduarit. Njerëz të gjuhëve të ndryshme janë të aftë të bëjnë dallime perceptuale të ngjashme apo të njëjta edhe në rast se u mungon ndonjë kategori linguistike. Për shembull, pas një stërvitjeje të vogël edhe mesdhetarët munci t’i dallojnë tipet e ndryshme të borës, ndonëse në një mënyrë më pak të sofistikuar linguistike se eskimezët. Megjithatë gjuha verbale ka influencë mbi faktin se sa informacion është rezervuar në kujtesë dhe me sa lehtësi mund të rikujtohet ai. Edhe natyra e kategorive të skemave sipas të cilave informacioni është rezervuar, siç e kemi parë dhe do ta shohim te stereotipet, ka një efekt të madh në marrëdhëniet sociale.

e marur nga libri:
Psikologjia Sociale
Prof.Dr.Ylli Pango