Zbulimet e mileniumit të dytë

ZBULIMET
MILENIUMIT TE DYTE..

1000: Vikingu Bjarne Herjulfson arrin ekstremitetin veri- lindje te Groelandes.

1025: Mjeku arab Alhazen (965-1039) pohon se shikimi sigurohet nga rrezet e drites qe formojne nje Imazh ne sy dhe jo nga rrezet e derivuara nga syri apo pasqyrimet e objekteve, sikurse deri atehere besohej.

1050: Ne France, duke perkulur nje shufer nepermjet nje manovelle, lindi balestra, e cila po te leshohet me nje gure te vendosur mbi te, ky i fundit i arrin te 300 metrat.

1054: astronomet kineze zbulojne nje yll te ri; eshte supernova, e njohur me 1967 si ylli i pare pulsues qe ijep origjinen Crab Nebules ne grup-yjesine e Demit.

1066: u vezhgua nje komete e madhe.

1180: Ne France u ndertua mulliri i pare qe punonte nepermjet; anglezi Alexander Neckam (1157-1217) pershkruan aftesiene orientuese te gjilperes magnetike.

1194: udhetare viginge zbulojne ishujt Svalbard

1202: matematikani Leonardo Fibonacci duke shkruar librin e tij «Liber Abaci», i prezanton gjithe Europes numrat arabe.

1228: filloi ne Angli, nxjerrja dhe perdorimi sistematik i karbonit.

1249: anglezi Roger Bacon pershkruan zyzet si mjet mbrojtes per syte dhe prezanton pluhurin e perdorur ne plumba, e cila ne Kine kishte nje perdorim teper antik. 1252: Alfonso X nga Castiglia publikon «Tavole Alfonsine», qe i sjellin motivet planetare me nje precizion me superior se ato te arritura Tolomeo.

1269: francezi Pélerin de Maricourt pershkruan polet magnetike.

1291: ne Venezia lindin pasqyrat me xhama.

1300: alkimisti Gerber pershkruan acidin sulfurik.

1316: Mondino de Luzzi ndan organet kadaverike dhe publikon librin e pare te anatomise.

1335: oret mekanike filluan te vihen ne pune nga mekanizma peshuese, dhe filluan te vendoseshin neper kulla per te sherbyer si ore riferuese zyrtare e krahinave te
vecanta.

1346: shfaqen topat ne nje konflikt franko-angleze.

1403: dyzet dite per te shmagur perhapjen e murtajes ne Venezia; njihet koncepti mbi semundjet ngjitese.

1427: portugezi Diego de Sevilha zbuloi ishujt Azzorre

1435: gjermani Johann Gutenberg zbuloi shkronjat e levizshme dhe beri te mundur revoluzionin kulturor te shtypit.

1436: Leon Battista Alberti teorizoi tekniken e prezantimit te vizatimeve.

1450: perhapet perdorimi archibugio (arme antike), e para arme zjarri e perdorshme vetem nga nje ushtar.

1451: Niccolo Cusano zbuloi lentet konkave (diverguese); deri atehere ishin perdorur vetem lentet converguese. 1472: Johann Muller mati rrugen e dukshme ne nje komete.

1487: Bartolomeo Diaz arriti ne ‘Capo di Buona Speranza’, ekstremiteti me meridional ne Afrike.

1492: udhetimi i pare i Kristofor Coiombo; do te coje ne zbulimin e Amerikes.

1495: mjeku Girolamo Fracastoro pershkroi sifilizin ne nje mbartes.

1497: portugezi Vasco da Gama arriti ne Indi pasi kaloi nga ‘Capo di Buona Speranza’.

1502: Amerikani Vespucci zbuloi se India e Kristofor Colombo nuk ishte gje tjeter vecse nje kontinent i ri.

1504: shpikesi gjerman Peter Henlein prezantoi oren e xhepit duke aplikuar nje nderthurje ingranazhesh.

1523: portugezi Ferdinando Magellano perfundoi udhetimin e pare rrotullues perreth Tokes.

1535: Niccolo Tartaglia gjeti menyren e zgjidhjes se ekuacionit te grades se trete.

1542: Francisco de Orellana gjeti burimet e Rios se Amazones.

1543: Niccolo Copernico, ne prag te vdekjes, publikoi «De revolutionibus Orbium Coelestium» ku nepermjet sistemit eliocentrik (dielli ne qender) i kundervihet sistemit tolemaik (gjeocentrik= toka ne qender); mjeku belgo-hoilandez Adrea Vesalio themeloi anatomine moderne duke korigjuar ne nje liber me shume se 200 gabime te Galileut.

1545: Geronimo Cardano prezantoi numrat negative dhe zgjidhi ekuacionet e grades se katert.

1551: publikohen Tabelat Trigonometrike te Georg von Lauchen, i mbiquajtur Retico; dhe Tabelat Planetare te Reinhold.

1552: anatomisti Bartolomeo Eustachio zbuloi ne vesh “kanalin” qe mban dhe emrin e tij. (Kanali i Eustakut qe realizon komunikimin e veshit me pjesen e siperme te faringut.)

1568: Gerhard Kremer zbuloi projektuesin cilindrik qe mundesoi vizatimin e hartave gjeografike qe perdoreshin dendur ne udhetime detare.

1572: Tycho Brahe vezhgoi nje supernova per 485 dite, nga Nentori i 1572 deri ne Mars te 1574.

1581: Galileo Galilei zbuloi periodicítetin e lavjerresit. 1582: hyri ne perdorim kalendari Gregorian.

1583: hollandezi Simon Stevin zbuloi qe presioni i nje lengu eshte i pavarur nga forma e mbajtesit te tij.

1589: Galileo perfundoi eksperimentet e tij mbi reniet lire te trupave, duke kundershtuar Aristotelin.

1590: lindi mikroskopi i thjeshte, me nje lente te vetme. 1591: u futen per here te pare simbolet algjebrike.

1592: Galileo zbuloi termometrin me uje.

1596: Ludolf van Ceulen vendosi nje vlere me ekzakte te numrit Pi greke qe prezanton raportin midis rrethit dhe diametrit.

1600: anglezi William Gilbert pershkruan Token si nje magnet sferik.

1608: Hans Lippershey ne Olanda ndertoi dylbite e para.

1609: Keplero verteton se orbitat e planeteve jane eliptike.

1610: Galileo aplikon teknologjine e dylbive ne astronomi dhe publikon zbulimet e tij mbi krateret e henes, satelitet e Jupiterit, fazat e Aferdites, njollat diellore, natyren yjore te Rruges se Qumshtit.

1628: William Harvey pershkruan qarkullimin e gjakut.

1635: Henry Gellibrand zbulon perkulshmerine manjetike.

1637: Pierre de Fen'nat formulon te fameshmen «teorema e fundit».

1643: Evangelista Torricelli shpiku barometrin.

1653: Olof Rudbeck zbuloi vazat linfatike.

1656: Christian Huygens shpiku oren me lavjerres.

1662: Ligji i Boyle mbi raportin vellim/presion te gazeve.

1665: Hooke zbuloi qelizat (ne tape).

1666: Isaac Newton kuptoi ligjin e gravitetit universal dhe vezhgoi spektrin e drites diellore.

1668: Newton shpiku teleskopin reflektues.

1669: Newton dhe Leibnitz, ne menyre te pavarur, shpikin llogarite integrale dhe ato diferenciale.

1670: Thomas Willis zbulon se te semuret me diabet kane nje rritje te nivelit te sheqerit ne un`ne.

1675: Olaus Roemer mati shpejtesine e drites.

1676: Antoni van Leeuwenhoek zbuloi mikroorganizmat.

1682: zbulohet seksualiteti i bimeve.

1685: teoria e numrave imagjinare.

1687: Newton publikoi librin «Principi».

1712: makina me avuj e Newcomen

1718: Edmond Hailey dokumenton moton e vertete mbi yjet.

1728: kronometri i John Harrison zgjidhni problemin e matjes se gjatesive ne det.

1738: Daniel Bernoulli propozon bazen e teorise kinetike te gazeve.

1744: Euler teon'zoi numrat pasardhes.

1745: u shpik Shishja e Leydes (kondesator elektrik) per te mbledhur energjine.

1747:u zbulua kura ndaj skorbutit.(mungesa e vitamines C)

1752: rrufepritesja e Benjamin Franklin

1754: zbulohen kristalet karbonike.

1764: makina me avuj e Watt

1766: zbulohet hidrogjeni.

1768: Lazzaro Spallanzani paraqiti mosekzistencen e gjenerimeve spontane.

1769: Lavoisier themeloi kimine sasiore.

1774: zbulohet oksigjeni.

1779: zbulimet e para ne mekanizmin e fotosintezes.

1781: William Herschel zbuloi planetin Uran.

1783: ngritjet e para te mongolfierave ( ballona qe fryhen me ajer te ngrohte)

1790: u paraqit per here te pare sistemi mates decimal.

1796: Edward Jenner zbuloi vaksinimin.

1798: Cavendish mati masen e Tokes.

1799: kimisti francez Joseph L. Proust zbuloi ligjin e pjeseve te fundshme.

1800: Alessandro Volta shpiku pilat, derivate te ujit.

1801: Giuseppe Piazzi zbuloi 'Cerere', asteroidi i pare.

1803: kimisti John Dalton rizbuloi teorine atomike.

1811: Amedeo Avogadro hipotizoi se te gjithe gazet ne kushte te barabarta permbajne te njejtin numer pjesezash.

1814: zbulohen vijat e spektrit.

1821: Faraday propozon teorine e motorit elekrik.

1825: lokomotiva e pare me avull.

1827: Ligji i Ohm

1831: Faraday realizoi nje gjenerator elektrik.

1838: Bessel per here te pare mati largesine e nje ylli.

1839: lindi fotografia.

1842: zbulohet efekti Doppler.

1846: Le Verrler, Galle dhe Adams zbulojne Neptunin.

1847: kimisti Ascanio Sobrero shpiku nitroglicerinen.

1848: zbulohet zeroja absolute.

1850: ligji i dyte i termodnamikes.

1854: zbulohet shpina e atlantike (Atlanta, personi mitologjik qe mbante boten mbi shpatulla): Antonio Meucci realizon telefonin e tij elektrik.

1856: zbulohet njeriu i Neandertal, ne Gjermani.

1858: Charles Darwin publicon teorine e evolucionit naturor.

1859: pusi i pare naftenxjerres.

1860: motori me djegje te brendshme.

1862: Pasteur formulon teorine e organizmave mlkroskopike patologjike.

1865: Gregor Mendel propozon bazat e gjenetikes; Numri i Avogadros; forca elektromagnetlke e slntetizuar ne ekuacionet e Maxwellit.

1866: Alfred Nobel shpiku dinamitin.

1869: Mendeleev zbuloi sistemin periodik te elementeve.

1873: ekuacionet e gjendjes se gazeve.

1875: qartesohet fekondimi duke vezhguar nje spermatozoid te hyje ne nje veze.

1876: Graham Bell i ve vulen shpikjes se telefonit; motore me 4 kohe te Nikolaus Otto.

1877: fonografi i Edisonit (aparat qe riprodhon zerat e incizuara ne nje disk).

1878: zbulohen enzimat.

1879: drita elektrike.

1885: vaksina e Pasteur kunder terbimit.

1887: eksperimenti i Michelson dhe Morley nuk arriti te provonte ekzistencene eterit.

1888: Hertz zbuloi valet e radios te parashikuara nga Maxwell; Galileo Ferraris prezanton ne Akademine e Shkencave ne Torino motorin e tij me korent alternativ, me pas iu vu vula nga Tesla i SHBAs.

1893: Freud themeloi psikoanalizen.

1895: Guglielmo Marconi demonstroi se valet e radios mund te trasmetohen dhe te kapen ne Iargesi; Roengten zbuloi rrezet X.

1897: Thomson zbuloi eiektronin, pjeseza e pare e atomit.

1898: Pierre dhe Marie Curie zbuluan elementet radioaktive Poionio (Po) dhe Radiusin (Ra).

1900: Max Pianck themeloi mekanikes se kuanteve.

1901: Guglielmo Marconi realizon lidhjen e pare radiofonike ne Oqeanin Atlantik.

1902: kromozonet u perkufizuan si pjese e pandarshme e trashigimise.

1903: u ngrit nga Toka aeroplani i pare. (vellezerit Wright)

1905: Albert Einstein publikon teorine e relativitetit.

1906: Lee De Forest zbuloi vaivulen termoeiektrike me tri elektroda qe do te favorizojne te ne ardhmen teknologjine radiofonike.

1911: Alfred Wegener hamendesoi spostimin e kontinenteve.

1914: Thomson zbuloi protonin.

1916: Einstein publikoi relativitetin e pergjithshem.

1921: u zbulua insulina.

1926: u sitemua mekanizmi i vale-matesve.

1927: parimi i papercaktueshmerise nga Heisenberg. (sipas se cilit, jo te gjithe madhesite e dukshme mund te percaktohen me perpikmeri)

1928: Fleming zbuloi penicilinen.

1929: Edwin Hubble zbuloi zgjerimin e universit.

1930: Tombaugh zbuloi Plutonin.

1931: teorema e Goedel.

1932: Chadwick zbuloi neutronin.

1938: Hans Bethe zbuloi reaksionet dridhjeve nukleare qe i japin burim energjine e yjeve.

1939: dridhjet nukleare; helikopteri i pare.

1942: pila atomike e Fermit.

1945: bomba atomika me fizion (ndarja e berthames se atomit nepermjet reakisoneve zinxhir).

1946: Eniac, njeri nga kompjuterat e pare te programueshem.

1948: u ideua tranzistori.

1952: bomba e pare H

1953: Watson dhe Crick zbuluan strukturen dyvargezuese te ADN-se.

1954: transplantimi i pare i veshkave.

1957: sateliti i pare artificial; qarku i pare i integruar i vene ne dispozicion nga Kilby; publikimi i Fred Hoyle mbi sintezen nukleare te elementeve te renda ne brendesi te yjeve.

1960: lazeri i pare optik.

1964: u zbulua radioaktiviteti fundor, prove qe favorizoji teorine e Big Bang mbi origjinen e universit.

1969: zbritja e pare ne Hene; ne njezet vitet e ardhshme u eksplorua i gjithe sistemi diellor nepermjet sondave.

1981: fluturimi i pare nga Shuttle.

1983: Carlo Rubbia zbuloi pjesezet W dhe Z qe demonstruan teorine e rrymave te dobta.

1987: gjitari i pare i modifikuar gjenetikisht per te prodhuar lende farmaceutike.

1989: ne Cern (Gjenevra) lindi Bota e Gjere e Rrjetit qe krijoi mundesine e funksionimit te internetit.

1997: u klonua delja Dolly.

1998: universi jo vetem qe zgjerohet, por po rrit dhe shpejtesine e zgjerimit te saj.

2000: u kompletua leximi i hartes gjenetike njerezore.