Funksionalizmi

Kam dëshiruar që, duke vepruar me psikologjinë si me shkencë natyrore, t’i
ndihmoj të bëhet e tillë.


WILLIAM JAMES



Nga fundi i shekullit 19, William James (1842-1910), vëllai i shkrimtarit Henry...
James, miraton një pikëpamje të gjerë mbi psikologjinë, duke u orientuar në raportet
midis përjetimit dhe sjelljes. James pohon se ekziston një rrymë e pandërprerë e rrjedhës
së vetëdijes. Introspeksioni e ka bindur se përjetimi nuk mund të zbërthehet në njësi, siç
mendonin strukturalistët.
James ka themeluar shkollën e funksionalizmit që merret me sjelljen si dhe me
vetëdijen. Funksionalizmi shqyrton mënyrat me të cilat përjetimet dhe përvoja na
mundësojnë përshtatjen e sjelljes ndaj rrethinës në të cilën gjendemi. Funksionalizmi
shfrytëzon vrojtimet laboratorike si plotësim i introspeksionit. Strukturalistët praktikonin
të pyetnin: “Cilat janë pjesët e proceseve psikike?”, kurse funksionalistët ishin më të
prirur të pyetnin: “Cili është qëllimi (funksioni) i sjelljes dhe i proceseve psikike? Cilat
janë efektet e tyre?”.
Funksionalistët mendojnë se ndërthurjet adaptative të sjelljes janë të mësuara dhe
të pandryshueshme. Sjellja e papërshtatur anon kah zhdukja ose ndërprerja. Veprimi i
përshtatur anon kah përsëritja dhe bëhet shprehi. James ka shkruar se “shprehia është një
rrotë jashtëzakonisht balancuese e shoqërisë”. Shprehia e mban shoqërinë nga dita në
ditë.
Krijimi i shprehive pasqyrohet në veprimet siç janë futja e lugës në gojë ose
shtypja e dorëzës së derës. Së pari, ato veprime kërkojnë kujdes të plotë. Nëse jeni në
dilemë, ndaluni me facoletën e letrës në dorë dhe vështroni pak fëmijën gjatë përpjekjes
së tij që për herë të parë të ushqehet vetë. Me anë të përsëritjes, veprimi që paraqet të
ushqyerit e pavarur bëhet automatik, d.m.th. bëhet shprehi. Veprimtaria e shumëfishtë e
përfshirë në të mësuarit e drejtimit të automjetit me anë të përsëritjes bëhet gjithashtu
rutinore. Pas kësaj mund ta realizojmë pa ndonjë kujdes të veçantë. Atëherë lirisht mund
të orientohemi në konverzim interesant ose në ndonjë radio emision. Ideja mbi të
mësuarit me anë të përsëritjes është ide themelore edhe për traditën bihevioriste.