Mosha e zhvillimeve të vrullshme

Kur fillon dhe përfundon adoleshenca?

Është një pyetje që gjithmonë është shtruar dhe

vazhdon të shtrohet jo pa interes. Adoleshenca
është një fazë e jetës së secilës qenie njerëzore, në të cilën
individi përfiton aftësi e njohuri për përgjegjësitë e të rriturit.

Përvojat emocionale dhe ndryshimet trupore marrin ngarkesë

të lartë drejt vendosjes së raporteve të reja me botën e veten.

Kur nis e mbaron adoleshenca, nga mosha 11-18 vjeç

apo 20-25 vjeç? Për këtë e mjaft probleme të tjera ka ide

dhe mendime të ndryshme, të cilat janë me nuanca të veçanta,

por në trajtim të përgjithshëm nuk kanë dallime thelbësore.

Adoleshenca është periudha e jetës, e cila përfshin vitet

ndërmjet fëmijërisë dhe moshës së rritur. Ajo shoqërohet

me ndryshime rrënjësore, të cilat kanë të bëjnë jo vetëm me
rritjen biologjike, por edhe me zhvillimin mendor, sjelljen,
komunikimin etj. Në pikëpamje psikike, adoleshenca është

një periudhë krize, që përfshin njëkohësisht ndarje,

shkëputje, zhvillim e vetaktivizim të vrullshëm në një klimë

shndërrimesh e shpërthimesh të mëdha.

Adoleshenca nuk është thjeshtë një stinë e jetës, por

një mënyrë ripërtritjeje e psikikës, ku pasiguria dhe ankthi

për të ardhmen, ndikimi i instinkteve, nevoja për përkujdesje

dhe dëshira për liri, japin të gjitha së bashku mundësitë e

shfaqjes mbi të cilat mund të zhvillohet vetë jeta. Por në kushte

të ndryshme jetese, kemi vështrime të ndryshme. P.sh., në

vendet e zhvilluara nga ana ekonomike rritja biologjike në

ditët tona bëhet më shpejt nga ç’ndodhte vite më parë, edhe

shkollimi që u ofrohet të rinjve është i ndryshëm, është më i

gjatë. Pavarësia ekonomike arrihet më vonë, përtej moshës

20 vjeç. Ndonëse pjekuria biologjike është realizuar, statusi i

të rriturve ende nuk u njihet. Vetë të rinjtë nuk ndjehen të

rritur. Ata, siç i trajton shoqëria, janë në rrugën drejt formimit.

Pra, adoleshenca përfaqëson një kohë kalimtare nga

fëmijëria në pjekurinë relative. Ajo është një moshë kritike

ndryshimesh dhe përjetimesh, prandaj ndikimi i faktorëve

shoqërorë në të është shumë i rëndësishëm. Kohëzgjatja e

adoleshencës mund të mos korrespondojë e njëjtë për të

gjithë njerëzit përsa u takon karakteristikave të tyre të

ndryshme të zhvillimit.

Në vështrim të përgjithshëm, adoleshenca është një

dukuri e përbashkët për të gjithë individët, por natyrisht për

secilin individ ose grup individësh ka ndryshime, që i

ndeshim rëndom. Ato ndodhin për shkak të nivelit kulturor,

periudhës historike dhe veçorive individuale të çdo subjekti.

Duke u mbështetur në këto argumente, mund të arrijmë në

përfundimin se adoleshenca pavarësisht mospërputhjeve

kohore në mënyrë të plotë, përbëhet apo kalon në tri faza

apo pjesë, të cilat janë: paraadoleshenca, adoleshenca

e hershme dhe adoleshenca e vonë.

Në etapën e parë, paraadoleshenca, që lidhet me

rindërtimin e organizmit, zhvillimi fizik dhe fiziologjik nuk

bëhet i njëtrajtshëm. Prandaj koha e pubertetit shfaqet jo në

të njëjtën kohë, duke e shtrirë krizën. Ritmet e zhvillimit janë

të larta, por në planin e formimit të personalitetit ka

paqëndrushmëri të madhe, megjithëse bie në sy e shprehet

ndjenja e të rriturit. Shfaqen dyzime e lëkundje në karakter,

të rinjtë dashurojnë vrullshëm dhe urrejnë papritmas, binden,

nënshtrohen, por edhe rebelohen, paraqiten të sjellshëm e

idealistë, por edhe brutalë e materialistë. Ata manifestojnë

gjendje të ngritur emocionale dhe pa u kuptuar shndërrohen

në pesimistë e kokëfortë, jo rrallë hutohen, përfshihen nga

ndjenja e të qenit i pavlefshëm (kjo ndikon të mbyllen në

vetvete). Në këtë moshë zhvillohet të menduarit teorik

refleksiv, shkallë-shkallë ngrihen në një nivel më të lartë

veprimet mendore: analiza, sinteza, klasifikimi, përgjithësimi

etj. Lindin elementet e logjikës së të rriturit, duke u ngritur

cilësia e perceptimeve, të kujtesës dhe imagjinatës.

Adoleshenca e hershme është koha e vërtetë kalimtare

ndërmjet paraadoleshencës dhe rinisë. Në këtë moshë

krijohet një përfytyrim fillestar për orientimin profesional, gjë

e cila krijon një tendosje e frikë, pavarësisht nga zgjedhjet që

mund të bëhen. Gjatë saj marrin përparësi vlerat vetjake në

krahasim me ndikimet e jashtme, ndërtohet plani jetësor dhe

nevoja për intimitet është e papërballueshme. Ndjeshmëria

emocionale e adoleshentëve është e lartë. Prandaj në këtë

moshë shfaqen reagime të forta në çaste të papritura. Vlerësimi

dhe vetëvlerësimi janë mekanizma nxitës, por në pranimin e

tyre real ka luhatje të mëdha.

Ndryshimet fizike dhe emocionale të ndjeshme e të

shpejta ndodhin në një hapësirë kohe të caktuar. Ato zgjasin

deri në arritjen e autonomisë së plotë, atëherë kur vendosen

raporte emocionale instinktive të shpejta me grupe të tjera

dhe me mjedisin shoqëror. Megjithatë është disi e vështirë tëpërcaktojmë kufirin kohor të mbylljes së adoleshencës. Frojdi
e ka përcaktuar këtë afat kohën kur “adoleshenti është i aftë

të dojë e të punojë,” ndërsa Erikson e përcaktoi si kohën kur

i riu “është i aftë të përfshihet për një raport intim me një

tjetër, duke realizuar një takim ndërmjet dy “unë-ve” të

ndryshëm”. Pra, adoleshenca mbyllet kur individi është i aftë

të krijojë raporte të qëndrueshme me veten, me grupin e afërt

dhe gjithë mjedisin ku jeton. Ky koncept i bazuar në aftësinë

e përshtatjes me veten, me të tjerët apo me botën, tregon si

ndodhin ndryshimet, që e detyrojnë individin të sillet e të

formohet në bazë të raporteve që ka me mjedisin ku bën

pjesë, me grupin më të afërt dhe me shndërrimet e tij të

brendshme. Adoleshenca mund të karakterizohet si fazë e

kalimit nga bregu i frikës dhe i ankthit në atë të strukturës

funksionuese të sigurisë së të të rriturit. Ky kalim nuk bëhet

në një ditë, as në mënyrë të rrufeshme. Për të duhet të

shmangen a të kapërcehen një mori pengesash një nga një

dhe jo të grumbulluara në mënyrë absurde.

Një i ri, edhe pse është i gatshëm të jetojë i pavarur

nëpërmjet punës së tij, ende trajtohet adoleshent dhe mbetet

për një farë kohe nën ndikimin e të tjerëve, veçanërisht të

prindërve të tij jo vetëm për forcën e zakonit, por për efekte

të tjera, kryesisht psikologjike, shoqërore dhe ekonomike.

Prandaj themi që adoleshenca vazhdon e zgjatet. Kjo na

bën të bindemi që edhe pse arrihet mosha 20 vjeç, individi

ende nuk e ka mbaruar këtë fazë kritike, pra ai nuk është i

gatshëm të futet në botën e të rriturve. Pikërisht përballë kësaj

zgjidhjeje ekziston rreziku i tërheqjes, veçanërisht kur të rinjtë

nuk arrijnë të ndërtojnë raporte të drejtpërdrejta me realitetin.

Për këtë arsye, në momente të tilla mund të paraqiten mundësi

për t’u shfaqur te adoleshentët edhe prirje neorotike. Në të

kundërt, ka nga ata të rinj që rriten përpara limiteve të

caktuara kohore për arsye mbijetese, megjithëse kapacitetin,

gjykimin e kritikën ende nuk e kanë të zhvilluar në nivelin e

dëshiruar.

Një tipar tjetër i këtij ndryshimi, është rritja e

adoleshentëve me shfaqje e prirje mbrojtëse, maniake e

paranojake, dukuri këto të mundshme gjatë zhvillimit, të cilat

shfaqen ose jo gjatë kësaj periudhe. Prandaj me të drejtë

nga shumë studiues adoleshenca është përcaktuar si moshë

e cila shoqërohet me probleme tepër të ndjeshme.

E marur nga libri: Adoleshenca stina e shpërthimeve .
Ndue Kaza